په تاریخ کې داسې ډېر بغاوتونه شته، چې د نورو هېوادونو، سیاسي ډلو، یا بهرنیو قوتونو له خوا هڅول شوي وي؛ د بهرني ملاتړ لرونکي بغاوتونه معمولاً د نورو هېوادونو له خوا تمویل، روزل، او د وسلو په مرسته ترسره کېږي، او په ځینو مواردو کې دا بغاوتونه یوازې د داخلي نارضایتۍ څخه نه، بلکې د بهرني فشار په نتیجه کې رامنځته کېږي.
افغانستان هم د یو نیابتي بغاوت شاهد دی، دغه بغاوت د افغانستان د حاکمو نظامونو پر وړاندې هر ځل نیابتاً سر پورته کړی دی، د نوموړي بغاوت سرلاری په یو وار د څو بېلابېلو هېوادونو نایب و، دلته د هر بهرني هېواد د ګټو د خوندي تابه دنده یې د غلامۍ له رسۍ سره پر غاړه درلوده.
دغه بغاوت کوم ځانګړی خودمختاره هدف او پلان له ځان سره نه لري، بلکې هدف او پلان ورکول کېږي، د بهرنۍ نقشې له مخې حرکت کوي، دوی په خپله مخينه کې د یو بهرني اشغالګر قوت سره په بشپړه ملېشه هم بدل شوي دي.
یو بهرنی هېواد یا ځواک ممکن د بغاوت له لارې، د بل هېواد په کورنیو چارو کې مداخله وکړي، ترڅو خپلې بېلابېلې ګټې خوندي یا پراخه کړي؛ دوی هڅه کوي خپل نفوذ زیات کړي او د بغاوت له لارې د رقيب هېواد د پرمختګ په مخ کې خنډ واقع شي او د بغاوتونو ملاتړ کوي ترڅو د خپل سیاسي یا مذهبي نظر ترویج وکړي.
کله ناکله هېوادونه د بغاوتونو ملاتړ کوي، چې په پایله کې د دوی اقتصادي یا ستراتیژیکې ګټې خوندي شي، هغه هېوادونه چې په تېلو، ګاز، او نورو مهمو طبیعي زېرمو بډای وي، په جیوپولیټیکي لحاظ ډېر ارزښتناک دي.
دې زېرمو ته لاسرسی نور قدرتونه هڅوي چې په دغو سیمو کې نفوذ وکړي؛ د بېلګې په توګه: که یو هېواد په بل هېواد کې منابع لکه تېل یا نور طبیعي زېرمې ولري، دوی ممکن په هغه هېواد کې د سیاسي بدلون لپاره بغاوت وهڅوي.
ياده باغي ډله هڅول کېږي، چې د خپل هېواد داخلي چارې ټکنې کړي، بهرنیو هېوادونو او ګاونډيانو ته نیابتاً دا موقع په لاس ورکړي، چې په خړو اوبو کې ماهيان ونیسي.
په سلګونو انټرنټي سایټونه یې د دې نیابت کوي، چې په کابل کې د موجوده حکومت پر وړاندې د ولس احساسات راوپاروي، داخلي ستونزې ورته ايجاد کړي، قومي تعصباتو ته هوا ورکړي او نړۍ ته د حاکم نظام یو تور تصویر وړاندې کړي.
مګر دلته یوه باريکه نقطه شتون لري، چې هغه د دغه باغي ډلو نيابتي بغاوت دی، خپله کومه معلومه تګلاره او منهج نه لري، د بل له لوري هڅول کېږي، د بل له خوا نقشه ورکول کېږي، د بل له خوا يې تمویل او روزنه کېږي؛ دې ته خپل حرکت نه شو ویلی، بلکې ټېل وهل کېږي.
زه هغه هېوادونه ته وایم: چې د افغانستان په داخلي چارو کې دغه ډول لاسوهنه کوي، دوی به په په خپل شوم پلان کې هېڅکله بریالي نه شي، ځکه چې د افغانستان بشپړه جغرافيه تر يوې رهبرۍ لاندې کنټرول مومي، اقتصاد ورځ تر بلې نمو کوي، اقوام یو تربله د ورورۍ په فضا کې خپل عادي ژوند او چارې مخته وړي او داسې نور… دلته هېڅ داسې خاليګاه شتون نه لري، چې دوی پکې ځان ځای کړي.
یادؤنه: په هندوکشغږ کې نشر شوې لیکنې، مقالې او تبصرې یواځې د لیکوالانو نظر څرګندوي، د هندوکشغږ توافق ورسره شرط نه دی.